Notisia

Despues di dos aña tin dengue na Boneiru atrobe: ‘prevení pa e no bira pió’ 

E muskita Aedes aegypti ta kulpabel pa plamamentu di e virus. Pòtret: OLB

Skirbí pa Caribisch Netwerk | Marit Severijnse

For di komienso di e aña aki Boneiru tin un kantidat kresiente di kasonan di dengue. Na tur ta trata di 18 registrashon di e enfermedat infeksioso ku e sangura tiger ta okashoná.

“Na e momento aki esei no ta alrmante, pero nos ta keda vigilá si e no ta bira pió”, dòkter i epidemiólogo Izzy Gerstenbluth ta bisa durante  un konferensia di prensa. E último dos añanan no tabatin dengue na Boneiru. “Nos ke purba di prevení subidanan fuerte ku durashon largu.”

E último brote tabata na 2012. “Despues nos a haña na 2015 chikungunya i na 2016 zika”, Joey van Slobbe di departamentu di Salubridat Públiko ta informá. “Pero despues tabata hopi trankil pa loke ta trata infekshonnan okashoná pa sangura.”

Sinembargo segun van Slobbe tabata kestion di tempu pa dengue bolbe bini e direkshon aki. “Hopi awa a kai, populashon a krese, pero kambio di klima tambe ta hunga un ròl.”

Tambe 2023 tabata di tur manera e aña ku a raportá mayoria kasonan ku a yega di topa den Sur-Amérika i region Karibense. “E ora ei bo por fèrwagt ku e ta bini aki banda tambe. E mésun kos nos ta mira pasa riba e otro islanan.”

‘Sigur mas kaso’

Ta tèst aktualmente sufisiente pa dengue? Gerstenbluth: “Si, kiko ta sufisiente? E dòkternan di kas ta na altura i nos ta mira si un oumento di e kantidat di tèstnan ku ta tuma lugá.”

Sinembargo ta kalkulá ku e kantidat di kasonan di dengue ta mas haltu ku ta konosí awor, pasobra no tur hende ta bai dòkter òf ta bai tèst. “Un kantidat grandi di persona ku ta hañ’é, no ta bira malu”, van Slobbe ta konta. “Pues nan ta keda for di pantaya.”

Tambe mayoria di e síntomanan manera keintura, doló di kabes i doló di múskulo, ta similar ku un grip normal, di moda ku e hende no sa esei tampoko tur ora. Síntomanan manera rebultashon di kuero i doló tras di wowo ta kuadra mas biaha ku dengue.

Gerstenbluth ta pensa tambe ku podisé tin hende ku no ta mira e nesesidat di tèst. “Podisé nan ta pensa: kiko t’e punto? No tin remedi tòg p’e.” Mayoria biaha e kehonan ta pasa despues di un òf dos siman.

Bishitanan di kas 

Sinembargo segun Salubridat Públiko ta importante pa personanan ku tin keho keda registrá nan mes. Despues di kada registrashon di un persona ku posiblemente tin dengue, servisio higiéniko ta bin kontrolá den kurá di kas si tin sitionan di brui. “Sangura gusta kaminda tin awa ku ta para ketu den por ehèmpel tayer di outo, bakinan di foam i barí”, van Slobbe ta splika.

Tambe e servisio ta tene kontrol na otro sitio riba e isla. “Den temporada di yobida nos ta bai wak regularmente banda di hòspital i diferente skol.”

Nos lo no bai fumigá henter isla

Fumigá veneno riba terenonan grandi – manera bo ta mira sosodé den sierto paisnan Oropeo – sigur sigur no ta bai sosodé na Boneiru. “Esei tin efekto definitivamente riba naturalesa, otro insekto i riba nos. Tambe nan a mira e último añanan ku e no tin efekto tampoko den  prevenshon di kasonan di dengue òf epidemianan.”


Espektativanan pa e tempu benidero

Van Slobbe ta haña difísil pa pronostiká kon dengue lo desaroyá e tempu benidero. “Si hendenan tuma medida, manera registrá kehonan, kontrolá den kurá pa si tin awa ta keda pará, lo por fren’é. Ounke esei ta depende si di awaseru i loke ta sosodé den region.”

I ki ora bo ta papia berdaderamente di un brote? Gerstenbluth ta splika: “Na momento ku algu sosodé mas hopi biaha ku ta normal pa e sitio ei i periodo di aña, bo por papia di un brote.”

“Añanan anterior no tabatin asina hopi kaso di dengue pa bo bisa ku e tabata parse un brote, pero for di 2010 poblashon di Boneiru a oumentá tambe ku personanan ku podisé nunka promé a haña dengue. Pues si tin mas kaso, parsialmente ta un konsekuensia di esei.”

No ta konosí kua kaso di dengue tin mas tantu awor na Boneiru. Tin kuater diferente sorto. Den tempu benidero ta hasi tèst di sanger na Hulanda. “Pa nos ta importante pa sa, pasobra tin sierto tipo ku ta hasibo mas malu”, Gerstenbluth ta bisa. “Tambe nos sa e ora ei si el a sirkulá mas promé.”

Deel dit artikel
Rocargo
Rocargo
Rocargo
Rocargo